เมื่อผู้รับใช้พระเจ้าท้อแท้!
พระธรรม 1พงศ์กษัตริย์ 19:1-21
อ้างอิง 1พกษ.16:31;18:4,22,30;19:11,16,21;2พกษ.2:1;3:11;8:7-14;9:1-6;10:32;12:17;13:3,7,22
บทนำ ไม่ว่าเราจะเก่งกล้าสามารถมากสักเพียงใดก็อาจจะมีช่วงเวลาของชีวิตที่จิตตกและวิญญาณอ่อน ทำให้หมดเรี่ยวหมดแรงและคิดเพี้ยน ออกนอกลู่นอกทางของพระเจ้าไปได้ ฉะนั้น เราต้องไม่ประมาท และพึ่งพระเจ้าใกล้ชิดติดสนิทกับพระเจ้าไว้ตลอดเวลา
บทเรียน
19:1 “อาหับจึงบอกเยเซเบลทุกสิ่งที่เอลียาห์ได้ทำ รวมทั้งเรื่องที่ท่านฆ่าผู้เผยพระวจนะทั้งสิ้นของพระบาอัลด้วยดาบ”
(Ahab told Jezebel all that Elijah had done, and how he had killed all the prophets with the sword.)
19:2 “แล้วเยเซเบลก็ส่งผู้สื่อสารไปบอกเอลียาห์ว่า “ถ้าพรุ่งนี้ เวลานี้ เราไม่ได้ทำชีวิตของเจ้าให้เหมือนอย่างชีวิตของคนเหล่านั้นแล้ว ก็ให้พระทั้งหลายทำอย่างนั้นกับเรา และทำให้หนักกว่า”
(Then Jezebel sent a messenger to Elijah, saying, “So may the gods do to me and more also, if I do not make your life as the life of one of them by this time tomorrow.” )
19:3 “เมื่อท่านทราบก็ลุกขึ้นหนีเอาชีวิตรอด และมาถึงเบเออร์เชบาเขตยูดาห์ แล้วท่านละคนใช้ของท่านไว้ที่นั่น”
(Then he was afraid, and he arose and ran for his life and came to Beersheba, which belongs to Judah, and left his servant there. )
19:4 “แต่ตัวท่านเองเดินเข้าถิ่นทุรกันดารไปเป็นระยะทางวันหนึ่ง ท่านมานั่งอยู่ใต้ต้นซากที่มีเพียงต้นเดียว และทูลขอให้ตัวท่านตายเสียทีว่า “พอกันที ข้าแต่พระยาห์เวห์ บัดนี้ขอเอาชีวิตข้าพระองค์ไปเสีย เพราะข้าพระองค์ก็ไม่ดีไปกว่าบรรพบุรุษ”
(But he himself went a day’s journey into the wilderness and came and sat down under a broom tree. And he asked that he might die, saying, “It is enough; now, O Lord, take away my life, for I am no better than my fathers.” )
19:5 “และท่านก็เอนกายลงหลับใต้ต้นซากต้นเดียวนั้น นี่แน่ะ มีทูตสวรรค์องค์หนึ่งมาแตะต้องท่าน และพูดกับท่านว่า “ลุกขึ้นรับประทานสิ”
(And he lay down and slept under a broom tree. And behold, an angel touched him and said to him, “Arise and eat.” )
19:6 “และท่านมองดู นี่แน่ะ ตรงศีรษะของท่านมีขนมปังที่ปิ้งบนก้อนหินร้อน และมีไหน้ำลูกหนึ่ง ท่านก็รับประทานและดื่มแล้วนอนลงอีก”
(And he looked, and behold, there was at his head a cake baked on hot stones and a jar of water. And he ate and drank and lay down again. )
19:7 “และทูตของพระยาห์เวห์ก็มาอีกเป็นครั้งที่สอง ถูกต้องท่าน แล้วว่า “ลุกขึ้นรับประทานสิ มิฉะนั้นการเดินทางจะเกินกำลังของท่าน”
(And the angel of the Lord came again a second time and touched him and said, “Arise and eat, for the journey is too great for you” )
19:8 “และท่านก็ลุกขึ้นรับประทานและดื่ม และเดินไปด้วยกำลังของอาหารนั้น สี่สิบวันสี่สิบคืนถึงโฮเรบภูเขาของพระเจ้า”
(And he arose and ate and drank, and went in the strength of that food forty days and forty nights to Horeb, the mount of God. )
19:9 “ที่นั่นท่านมาถึงถ้ำแห่งหนึ่งและเข้าพักอยู่ และนี่แน่ะ พระวจนะของพระยาห์เวห์มาถึงท่าน และพระองค์ตรัสกับท่านว่า “เอลียาห์เอ๋ย เจ้าทำอะไรอยู่ที่นี่?”
(There he came to a cave and lodged in it. And behold, the word of the Lord came to him, and he said to him, “What are you doing here, Elijah?” )
19:10 “ท่านทูลว่า“ข้าพระองค์หวงแหนแทนพระยาห์เวห์พระเจ้าจอมทัพยิ่งนัก เพราะประชาชนอิสราเอลได้ทอดทิ้งพันธสัญญาของพระองค์ ได้พังแท่นบูชาของพระองค์ และประหารผู้เผยพระวจนะของพระองค์เสียด้วยดาบ และข้าพระองค์ ข้าพระองค์แต่ผู้เดียวเหลืออยู่ และเขาทั้งหลายมุ่งเอาชีวิตข้าพระองค์”
(He said, “I have been very jealous for the Lord, the God of hosts. For the people of Israel have forsaken your covenant, thrown down your altars, and killed your prophets with the sword, and I, even I only, am left, and they seek my life, to take it away.” )
19:11 “และพระองค์ตรัสว่า “จงออกไปเถิด ไปยืนอยู่บนภูเขาเฉพาะพระพักตร์พระยาห์เวห์”และนี่แน่ะพระยาห์เวห์กำลังทรงผ่านไป และลมพายุรุนแรงได้พัดพังภูเขา และทำให้หินแตกเป็นเสี่ยงๆ เฉพาะพระพักตร์พระยาห์เวห์แต่พระยาห์เวห์ไม่ได้สถิตในลมนั้น ภายหลังลมก็เกิดแผ่นดินไหว แต่พระยาห์เวห์ไม่ได้สถิตในแผ่นดินไหวนั้น”
(And he said, “Go out and stand on the mount before the Lord.” And behold, the Lord passed by, and a great and strong wind tore the mountains and broke in pieces the rocks before the Lord, but the Lord was not in the wind. And after the wind an earthquake, but the Lord was not in the earthquake.)
19:12 “ภายหลังแผ่นดินไหวก็เกิดไฟ แต่พระยาห์เวห์ไม่ได้สถิตในไฟนั้น ภายหลังไฟก็มีเสียงเบาๆ”
(And after the earthquake a fire, but the Lord was not in the fire. And after the fire the sound of a low whisper. )
19:13 “และเมื่อเอลียาห์ได้ยิน ท่านก็เอาเสื้อคลุมปิดหน้าไว้ ออกไปยืนอยู่ที่ปากถ้ำ และนี่แน่ะ มีเสียงมาถึงท่านว่า “เอลียาห์เอ๋ย เจ้าทำอะไรอยู่ที่นี่?”
(And when Elijah heard it, he wrapped his face in his cloak and went out and stood at the entrance of the cave. And behold, there came a voice to him and said, “What are you doing here, Elijah?” )
19:14 “ท่านทูลว่า “ข้าพระองค์หวงแหนแทนพระยาห์เวห์พระเจ้าจอมทัพยิ่งนัก เพราะว่าประชาชนอิสราเอลได้ทอดทิ้ง พันธสัญญาของพระองค์ ได้พังแท่นบูชาของพระองค์ลงเสีย และประหารผู้เผยพระวจนะของพระองค์เสียด้วยดาบ และข้าพระองค์ ข้าพระองค์แต่ผู้เดียวเหลืออยู่ และเขาทั้งหลายมุ่งเอาชีวิตข้าพระองค์”
(He said,”I have been very jealous for the Lord, the God of hosts. For the people of Israel have forsaken your covenant, thrown down your altars, and killed your prophets with the sword, and I, even I only, am left, and they seek my life, to take it away.” )
19:15 “และพระยาห์เวห์ตรัสกับท่านว่า “ไปเถอะ จงกลับไปตามทางของเจ้าถึงถิ่นทุรกันดารดามัสกัส และเมื่อเจ้าไปถึงแล้ว จงเจิมฮาซาเอลให้เป็นกษัตริย์ปกครองซีเรีย”
(And the Lord said to him, “Go, return on your way to the wilderness of Damascus. And when you arrive, you shall anoint Hazael to be king over Syria.)
19:16 “และเยฮูบุตรนิมซีนั้น จงเจิมให้เป็นกษัตริย์ปกครองอิสราเอล และเอลีชาบุตรชาฟัทชาวอาเบลเมโฮลาห์ จงเจิมให้ เป็นผู้เผยพระวจนะแทนเจ้า”
(And Jehu the son of Nimshi you shall anoint to be king over Israel, and Elisha the son of Shaphat of Abel-meholah you shall anoint to be prophet in your place. )
19:17 “และผู้ที่รอดจากดาบของฮาซาเอล เยฮูจะฆ่าเสีย และผู้ที่รอดจากดาบของเยฮู เอลีชาจะฆ่าเสีย”
(And the one who escapes from the sword of Hazael shall Jehu put to death, and the one who escapes from the sword of Jehu shall Elisha put to death. )
19:18 “แต่เราจะเหลือ 7,000 คนไว้ในอิสราเอล คือทุกคนที่ไม่ได้คุกเข่าลงต่อพระบาอัล และไม่ได้จูบพระนั้น”
(Yet I will leave seven thousand in Israel, all the knees that have not bowed to Baal, and every mouth that has not kissed him.” )
19:19 “เอลียาห์ก็ออกจากที่นั่นและพบเอลีชาบุตรชาฟัท ผู้กำลังไถนาอยู่ด้วยวัวคู่หนึ่ง มีวัวอื่นอีกสิบเอ็ดคู่ที่เดินอยู่ข้างหน้า และท่านอยู่กับวัวคู่ที่สิบสอง เอลียาห์ก็ผ่านไปโยนเสื้อคลุมลงบนท่าน”
(So he departed from there and found Elisha the son of Shaphat, who was plowing with twelve yoke of oxen in front of him, and he was with the twelfth. Elijah passed by him and cast his cloak upon him. )
19:20 “ท่านก็ละวัวเหล่านั้น วิ่งตามเอลียาห์ไปและกล่าวว่า “ขอให้ข้าพเจ้าไปจูบลาบิดามารดาของข้าพเจ้าก่อน และข้าพเจ้าจะติดตามท่านไป” เอลียาห์จึงกล่าวกับเอลีชาว่า “ไปเถิด แล้วกลับมาอีก เพราะเราได้ทำอะไรแก่ท่าน?”
(And he left the oxen and ran after Elijah and said, “Let me kiss my father and my mother, and then I will follow you.” And he said to him, “Go back again, for what have I done to you?” )
19:21 “และเอลีชาก็ละเอลียาห์ไว้ ท่านกลับไปและจับวัวคู่นั้นฆ่าเสีย เอาเครื่องแอกต้มเนื้อวัว และให้แก่ประชาชน และพวกเขาก็รับประทาน แล้วเอลีชาก็ลุกขึ้น ตามเอลียาห์ไปและปรนนิบัติท่าน”
(And he returned from following him and took the yoke of oxen and sacrificed them and boiled their flesh with the yokes of the oxen and gave it to the people, and they ate. Then he arose and went after Elijah and assisted him. )
ข้อมูลมีประโยชน์
19:1 “เยเซเบล” (Jezebel) = มเหสีของอาหับชื่อของเธอแปลว่า “สะอาดบริสุทธิ์, ปราศจากมลทิน” และ นมัสการพระบาอัลเมลคาร์ท ซึ่งเป็นพระของฟินีเซีย (16:25,31-32;18:13)
19:2 “ก็ให้พระทั้งหลายทำอย่างนั้นกับเรา และให้หนักกว่า” (So may the gods do to me and more also) = เป็นสำนวนของคำสาปแช่งให้รับผลอย่างสาหัส ถ้าผิดสัญญา (1ซมอ.3:17)
19:3 “ลุกขึ้นหนีเอาชีวิตรอด” (arose and ran for his life) = แม้เอลียาห์จะมีชัยชนะยิ่งใหญ่ในการท้าพิสูจน์ที่ภูเขาคารเมล และสำแดงอย่างชัดเจนว่า พระเจ้าของเขาเป็นพระเจ้าเหนือฟ้าสวรรค์และแผ่นดินโลก ทรงเป็นแหล่งพระพรของอิสราเอล แต่พระนางเยเซเบลไม่เกรงขาม อาหับก็ไม่สามารถขัดขวางอะไร พระนางขู่เล่นงานเอลียาห์ ทำให้ชีวิตของเขาอยู่ในอันตราย
“เบเออร์เชบา” (Beersheba) = เมืองทางใต้สุดของยูดาห์ (ปฐก.21:31;อมส.5:5;วนฉ.20:1)
19:4 “ต้นซาก” (broom tree) = เป็นไม้ในพุ่มทะเลทราย บางครั้งมีขนาดใหญ่พอที่จะบังแสงแดดได้
“ทูลขอให้ตัวท่านตายเสียที” (asked that he might die) –ปท.กับโยนาห์ (ยนา 4:3,8)
-เอลียาห์สรุปว่างานของเขาไม่เกิดผล ชีวิตจึงไม่มีค่าอีกต่อไป เขาสูญเสียความมั่นใจในชัยชนะ และต้องการถอนตัวออกจากสมรภูมิแห่งความขัดแย้ง
19:7 “ทูตของพระยาห์เวห์”(angel of the Lord) –ปฐก.16:7 –ถูกส่งมาเพื่อเลี้ยงดู และช่วยผู้รับใช้ที่กำลังท้อใจ
“การเดินทางจะเกินกำลังของท่าน” (the journey is too great for yo) = เห็นได้ชัดว่า เอลียาห์ตั้งใจเดินทางไปภูเขาโฮเรบ ซึ่งเป็นที่พระเจ้าสถาปนาพันธสัญญากับประชากรของพระองค์ ทั้ง ๆ ที่พระเจ้าไม่ได้สั่งให้ไป ไม่เหมือนที่พระเจ้าสั่งให้เขาไปที่เครีท (17:2-3) ที่ศาราฟัท (17:8-9); และไปพบอาหับ (18 19:8 “สี่สิบวันสี่สิบคืน” (forty days and forty nights) = เช่นเดียวกับที่พระเจ้าดูแลโมเสสในขณะที่อยู่บนภูเขาซีนาย (อพย.24:18;34:28) และที่พระเยซูถูกทดลองอยู่ในถิ่นทุรกันดาร (มธ.4:2-11)
“โฮเรบภูเขาของพระเจ้า” (Horeb, the mount of God) = อาจเป็นอีกชื่อหนึ่งของภูเขาซีนาย (อพย.3:1;
19:1-3) ตั้งอยู่ในถิ่นทุรกันดารประมาณ 402 กิโลเมตร ทางใต้ของเบเออร์เชบา
19:9 “เอลียาห์เอ๋ย เจ้าทำอะไรอยู่ที่นั่น?” (What are you doing here, Elijah?) = คำถามที่สื่อว่า เอลียาห์มาที่ภูเขาซีนายด้วย เหตุผลผิดของตัวเอง ไม่ใช่เป็นเพราะพระเจ้าสั่งให้มา
19:10 “ข้าพระองค์หวงแหนพระยาห์เวห์ พระเจ้าจอมทัพยิ่งนัก” (I have been very jealous for the Lord, the God of hosts) = เอลียาห์ไม่ได้ตอบคำถามของพระเจ้าตรง ๆ เขากล่าวโทษชนชาติอิสราเอลที่ละเมิดพันธสัญญาและทำบาป ทิ้งพระเจ้า (อพย.32:11-13) เขาบ่นอย่างขมขื่นเกี่ยวกับการรับใช้ที่ไม่เกิดผลของตัวเอง , “ข้าพระองค์แต่ผู้เดียวเหลืออยู่” (I, even I only ) –18:22
19:12 “มีเสียงเบาๆ” (sound of a low whisper.) = เสียงกระซิบอันอ่อนโยน ดูเหมือนจะเป็นสัญลักษณ์ แม้เอลียาห์จะกล่าวโทษอิสราอลและเรียกร้องให้พระเจ้าลงโทษพวกเขา ด้วยพายุ แผ่นดินไหวและไฟ แต่พระเจ้ามิได้ประสงค์จะกระทำเช่นนั้น แต่ประสงค์ให้เอลียากลับไปกระทำพันธกิจตามพระประสงค์ของพระเจ้า รวมทั้งการเตรียมคนสืบทอดงานต่อไป (ข.16)
19:13 “เอลียาห์เอ๋ย เจ้าทำอะไรอยู่ที่นี่?” (What are you doing here, Elijah?) –พระเจ้าให้โอกาสแก่เอลียาห์อีกครั้งในการตอบคำถามเดิม (ข.9-10)
19:14 “ข้าพระองค์หวงแหนแทนพระยาห์เวห์” (I have been very jealous for the Lord,…) = เอลียาห ตอบคำถามแบบเดิม แสดงว่าเขาไม่เข้าใจความสำคัญของสิ่งที่พระเจ้าเพิ่งเปิดเผยให้เห็นเลย
19:15 “พระยาห์เวห์ตรัสกับท่านว่า” (the Lord said to him) = พระเจ้าบัญชาให้เอลียาห์ให้เป็นตัวแทนของพระเจ้าในการสำแดงฤทธิ์อำนาจยิ่งใหญ่ของพระเจ้า เหนือชนทุกชาติและแม้พระเจ้าจะพิพากษาอิสราเอลผ่านทางฮาซาเอล เยฮู และเอลีชาแต่พระองค์ก็ยังคงรักษาคนจำนวนหนึ่งที่ยังสัตย์ซื่อไว้ในหมู่ประชาชน
“ไปตามทางของเจ้าถึงถิ่นทุรกันดารดามัสกัส”(return on your way to the wilderness of Damascus)
= เอลียาห์คงกลับไปโดยใช้เส้นทางด้านตะวันออกของทะเลตาย และแม่น้ำจอร์แดน –ปรากฏว่า การเจิม 3 ครั้ง เกิดขึ้นที่ฝั่งตะวันออกของแม่น้ำจอร์แดน และเอลีชาเป็นผู้ยืนยันการเจิมกษัตริย์ว 2 องค์แทนท่าน
“จงเจิม” (shall anoint) = เจิมตั้ง หมายความว่า = เลือกผู้ที่พระเจ้าแต่งตั้ง โดยผู้ที่เจิมตั้งนี้คือ เอลีชาผู้สืบทอดต่อจากเอลียาห์ (2พกษ.8:7-15)
“ฮาซาเอล” (Hazael) = ผู้เป็นภัยคุกคามอย่างร้ายแรงของอิสราเอลในรัชกาลโยรัม เยฮู และเยโฮอาหาส (2พกษ.8:28-29;10:32-33;12:17-18;13:3,22)
19:16 “เยฮู บุตรนิมซี” (Jehu the son of Nimshi) =เยฮูเป็นแม่ทัพรับใช้อาหับ และโยรัมผู้เป็นบุตรชายของ อาหัส (2พกษ.9:5-6) เขาได้รับการเจิมตั้งเป็นกษัตริย์อิสราเอล โดย “ผู้เผยพระวจนะคนหนึ่ง” ตามคำสั่งของเอลีชา (2พกษ.9:1-16) พร้อมกับคำสั่งให้ทำลายวงศ์วานของอาหับ
“เอลีชาบุตรชาฟัท” (Elisha the son of Shaphat ) = ชื่อของเอลีชาหมายความว่า “พระเจ้าคือความรอด” หรือ “พระเจ้าทรงช่วย” = เป็นหัวใจของพันธกิจของเขา ชื่อของเขาสะท้อนชื่อของโยชูวาที่หมายความว่า “พระยาห์เวห์ทรงช่วย”
-เอลียาห์มีคนมาช่วยทำให้สำเร็จเหมือนโมเสสมีโยชูวา
-เอลีชานำพระพรแห่งพันธสัญญาของพระเจ้ามาสู่คนที่ซื่อสัตย์ในอิสราเอล เช่นเดียวกับที่โยชูวานำอิสราเอลเข้าสู่ดินแดนแห่งพันธสัญญา(2พกษ.2:19-8:15;9:1-3;13:14-20)
ในพันธสัญญาใหม่ ยอห์นผู้ให้บัพติศมา (มธ.11:14;17:12-13) ก็มาก่อนพระเยซู (ซึ่งชื่อมีความหมายเช่นเดียวกับโยชูวา –มธ.1:21) เพื่อกระทำให้พระราชกิจแห่งการช่วยกู้สำเร็จ
“ชาฟัท” (Shaphat ) = “พระองค์ทรงพิพากษา”
19:17 “ผู้ที่รอดจากดาบของฮาซาเอล เยฮูจะฆ่าเสีย” (who escapes from the sword of Hazael shall Jehu put to death) –2พกษ.9:24
“ผู้ที่รอดจากดาบของเยฮู เอลีชาจะฆ่าเสีย” (who escapes from the sword of Jehu shall Elisha put to death.) –2พกษ.2:24;8:1;ฮชย.6:5
19:18 “เหลือ 7000 คนไว้ในอิสราเอล” (leave seven thousand in Israel) = เป็นตัวเลขถ้วน ๆ เป็นสัญลักษณ์สื่อถึงความสมบูรณ์หรือความครบถ้วนของคนชอบธรรมที่เหลืออยู่ซึ่งพระเจ้าทรงรักษาไว้ (รม.11:2-4) แต่เอลียาห์กลับเข้าใจผิดคิดว่าเหลือแต่เขาเพียงผู้เดียวที่ซื่อสัตย์ภักดีต่อพระเจ้ (19:10,14;18:22)
“ไม่ได้จุบพระนั้น” (not kissed him) = ไม่ได้จุบพระบาอัล (ฮชย.13:2)
19:19 “โยนเสื้อคลุมลงบนท่าน” (cast his cloak upon him.) = เหวี่ยงเสื้อคลุมห่มให้เอลีชา
= เป็นการกำหนดว่า เอลีชาจะเป็นผู้สืบทอดหน้าที่ต่อจากเอลียาห์ (ข.16)
19:21 “จับวัวคู่นั้นฆ่าเสีย เอาเครื่องแอกต้มเนื้อวัว” (took the yoke of oxen and sacrificed them and boiled their flesh with the yokes of the oxen) = เป็นการประกาศตัวขาดจากอาชีพเดิมของเอลีชาอย่างสมบูรณ์ –ดูจากหลักฐานบ่งชี้ว่าเขามาจากครอบครัวที่มีฐานะดี
“ปรนนิบัติท่าน”(assisted him.)= รับใช้เป็นผู้ช่วย คำ ๆ นี้ในภาษาฮีบรูมีสถานภาพเดียวกับความสัมพันธ์ของโยชูวาและโมเสส (อพย.24:13;33:11)
คำถามนำอภิปราย
- คุณเคยมีประสบการณ์กับความ “น่ากลัว” ของ “ผู้หญิง” บางคนบ้างหรือไม่? เรื่องราวเป็นอย่างไร?
- คุณเคยตกใจกลัวจนต้องรีบหนีเอาตัวรอด เพราะคำขู่ของใครบางคน (โดยเฉพาะอย่างยิ่งจาก “ผู้หญิง”) บ้างหรือไม่? อย่างไร?
- คุณเคยท้อแท้แบบสุด ๆ หรือไม่? เมื่อใด? เพราะอะไร?
- คุณเคยมีประสบการณ์กับการหนุนกำลังทางกายและทางใจในยามหมดเรี่ยวแรงบ้างหรือไม่? จากใคร? และอย่างไร? ใช้เวลานานหรือไม่กว่าจะกลับคืนสู่สภาพปกติ (ขอแบ่งปัน)
- คุณเคยอยู่ผิดที่ผิดทางบ้างหรือไม่ในชีวิตของคุณ? อย่างไร? และทำไมจึงเป็นเช่นนั้น?
- พระเจ้าทรงช่วยคุณอย่างไรบ้างในสภาวะหมดเรี่ยวหมดแรงและการอยู่ผิดที่ผิดทางของคุณ?
- คุณเคยคิดว่ามีแต่คุณคนเดียวเท่านั้นที่ยืนหยัดต่อสู้เพื่อความถูกต้องเพื่อองค์กรหรือเพื่อพระเจ้า แต่สุดท้าย
ปรากฎความจริงว่า มีคนมากมายที่ยืนหยัดเช่นเดียวกับคุณบ้างหรือไม่? (แบ่งปัน)
- คุณเคยเลือก เตรียมหรือฝึกฝนผู้ใดให้ทำหน้าที่แทนตัวของคุณต่อไปบ้างหรือไม่? ด้วยวิธีใดและได้ผลหรือไม่? อย่างไร?
ศจ. ธงชัย ประดับชนานุรัตน์